Mechanizm klawiatury pianin cyfrowych to kluczowa kwestia przy wyborze instrumentu. Poniżej wyjaśnię określenia używane do opisu klawiatur oraz przedstawię te cechy, które są, moim zdaniem, naprawdę ważne. 

Następujące cechy pianin cyfrowych uznaję za konieczne:

• klawiatura pełna

• klawiatura dynamiczna

• klawiatura młoteczkowa

Te 3 cechy to zupełne minimum, by uznać instrument za substytut pianina. Co one oznaczają?

Klawiatura pełna (full keyboard):

Klawiatura pełna oznacza, że jest 88 klawiszy, czyli dokładnie tyle, co w pianinie akustycznym (tradycyjnym). Jeżeli ktoś się decyduje na zakup pianina, to zachęcam do wybrania instrumentu z pełną klawiaturą, tak by wraz z coraz bardziej zaawansowanym poziomem gry, nie pojawił się problem, że brakuje klawiszy. Warto kupić klawiaturę pełną, czyli 88-klawiszową.

Klawiatura dynamiczna (dynamic keyboard):

Klawiatura dynamiczna oznacza, że klawisze reagują na to, jakie natężenie dźwięku, czyli poziom głośności, chcemy wydobyć. Jeśli gramy leciutko, wówczas pianino gra cicho, jeżeli naciśnie się klawisz mocno, wówczas wydobędzie się dźwięk głębszy, mocniejszy, głośniejszy. Właśnie ta reakcja na naszą dynamikę jest określana jako klawiatura dynamiczna. Klawiatura dynamiczna jest konieczna do gry na pianinie.

Klawiatura młoteczkowa (hammer action):

Obecnie większość pianin cyfrowych posiada klawiaturę młoteczkową. Oznacza to imitację mechanizmu młoteczkowego, który jest w pianinach akustycznych, w odróżnieniu od mechanizmu sprężynowego, który był używany w keyboardach. Mechanizm młoteczkowy pozwala na istotną różnicę w odczuciu pracy klawiatury pod palcami i zdecydowanie wpływa na jakość gry. Klawiatura młoteczkowa jest kluczowa w grze na pianinie. Oczywiście klawiatura z mechanizmem sprężynowym też może wydawać ładne brzmienie, jednak uczucie pod palcami pianisty będzie zupełnie odmienne. 

Podstawowe cechy klawiatury przedstawiłam w poniższym filmie:

Cechy, które dodatkowo powinna mieć dobra klawiatura:

Klawiatura ważona ("graded hammer weighted" lub "linear graded"):

Klawiatura ważona oznacza imitację pianina akustycznego pod tym względem, że młoteczki są stopniowo dociążane, tak, by klawisze od strony prawej (sopranów) chodziły lżej, a klawisze basowe - ciężej. Zazwyczaj klawiatury pianin cyfrowych są ważone, choć warto zauważyć, że z różnym efektem - czasem cecha ta jest bardzo słabo odczuwalna.

Dobrze jest też, gdy klawiatura jest opisana jako ważona, wówczas można mieć nadzieję, że producent lepiej dopracował mechanizm klawiatury, choć znam wiele klawiatur pianin opisanych jako "ważone", gdzie zupełnie tej cechy nie można wyczuć.

3 lub 2 czujniki klawiatury ("triple sensor"): 

Pod każdym klawiszem znajdują się czujniki / sensory, które przekazują informacje o tym, jak klawisz został naciśnięty, tak, by siła nacisku (dynamika) i sposób naciśnięcia klawisza mogły zostać odzwierciedlone w brzmieniu. 3 czujniki są zaletą w porównaniu do wcześniej dominujących 2 czujników. 

Cecha "triple sensor" / 3 czujniki może poprawić mechanizm klawiatury, jednak nie musi - wiele zależy od położenia czujników oraz od mechanizmu młoteczka. W założeniu cecha ta pozwala na szybkie powtórzenia dźwięku, gwarantuje, że wszystkie tryle będą dobrze słyszalne. Do nauki gry klasycznej na poziomie szkoły muzycznej I lub II stopnia, pianino z dwoma czujnikami jest zupełnie wystarczające.

Natural Wood - klawiatura drewniana:

Klawisze wykonane są z drewna są znaczącą zaletą klawiatury, rzadko spotyka się je w pianinach poniżej 8 - 9 tys. zł. Wyjątkiem jest model Elpiano DPR-3500, gdzie klawisze są wykonane z litego drewna lipowego (drewno najczęściej używane do produkcji instrumentów muzycznych). Tańsze pianina cyfrowe najczęściej mają klawisze z plastiku. Klawiatura drewniana jest lepsza, ponieważ jest naturalnie cięższa od klawiszy plastikowych. W fortepianach akustycznych oraz lepszych pianinach akustycznych, klawisze są z drewna.

 

Cechy, które są mało istotne dla jakości klawiatury:

Są też liczne opisy mechanizmów klawiatur oraz nazwy marketingowe, które są niezrozumiałe dla większości klientów, a które równocześnie niewiele mówią o jakości mechanizmu klawiatury. Oto przykłady tych opisów: 

Mechanizm "let-off" ("escapement"), czyli tzw. "wymyk klawisza": 

Na temat "wymyku" klawisza powstało wiele teorii. Niektórzy pytają o tę cechę, jakby była ona kluczowa w wyborze pianina. Tymczasem od lat tworzone były klawiatury pianin cyfrowych, które doskonale odwzorowywały mechanizm pianin akustycznych, a dany fragment mechanizmu określany dziś jako "wymyk", nie był nazywany czy opisywany. Po prostu mechanizm klawiatury dobrze działał. Od kilku lat Roland przoduje w tym, by podkreślać fakt, że pianina Roland mają mechanizm "let off", jednak warto pamiętać, że to, czy pianino ma ten mechanizm czy też nie, nie jest kluczowe. Najważniejsze jest to, jaki jest efekt końcowy mechanizmu klawiatury, czyli jak ona po prostu działa. Mechanizm wymyku, jest to mała dźwignia, która uwalnia opadający młoteczek tuż po uderzeniu. Dzięki temu klawisz jest od razu gotowy do repetycji (powtórzenia dźwięku). Według niektórych opisów, mechanizm ten pozwala też uzyskać jeszcze lepszy dźwięk przy grze pianissimo. Producent Kawai określa ten mechanizm jako "let-off", u Yamahy jest to "escapement".

Mechanizm wymyku (let off / escapement) nie jest cechą, która mówi wiele o klawiaturze, poza tym, że jest to prawdopodobnie dość drogie pianino. Mechanizm ten, bardzo często spotykany w modelach Rolanda, coraz popularniejszy też u konkurencji, nie jest dla mnie gwarancją przyjaznej, dobrej klawiatury. Brak mechanizmu też nie powoduje, by klawiatura była gorsza - przykładowo model Kawai CA63 ma doskonałe klawiatury bez tego mechanizmu. Jest to raczej cecha marketingowa, realnie nie zmienia wrażenia z gry. 

Klawiatura "with counterweights":

Dodatkowe dociążenie klawiszy, czyli tzw. klawiatura "with counterweights": Klawiatura z dodatkowym dociążeniem klawiszy posiada nie tylko młoteczki o zróżnicowanej wadze, ale dodatkowo dodane jest obciążenie na końcach białych i czarnych klawiszy (czyli od strony grającego). Długo szukałam informacji, czemu to służy, szczególnie gdy dodawane jest to do klawiszy drewnianych, czyli już naturalnie cięższych od plastikowych. Tymczasem dociążenie to jest zróżnicowane, czyli jest inne dla poszczególnych oktaw.

Oto znaczenie cechy "with counterweights" według producenta pianin Yamaha: "Dociążenie ma zrównoważyć wagę młoteczków i pozwala na bardziej precyzyjną kontrolę przy cichej, delikatnej grze (pianissimo) oraz pozwala na lepszy powrót klawisza przy szybkiej grze." Znaczenie cechy "with counterweights" według producenta Kawai: "Odpowiednie dociążenie pozwala na to, by dotyk klawiatury był lżejszy przy grze cichej, natomiast dodaje wrażenie większego oporu przy grze z większą siłą."

Z pewnością więc cecha klawiatury "with counterweights" ma przybliżać ciężar i wrażenia dotyczące ciężaru poszczególnych klawiszy do wrażeń z gry na klawiaturze pianina czy fortepianu akustycznego, jednak dokładne działanie tej cechy jest różnie tłumaczone przez poszczególnych producentów.

Klawiatura "with counterweights" jest więc cechą, która nie jest dla mnie wyznacznikiem tego, jak dobra jest klawiatura. Dodanie ciężarków z przodu klawiszy może dać świetny efekt, tak jak w modelu Yamahy CVP-709. Jednak doważenie nie jest gwarancją, że klawiatura będzie dobra.

 

Cecha naprawdę dobrej klawiatury - amortyzacja uderzenia oraz powiązanie mechanizmu klawiatury i brzmienia:

Kolejne targi muzyczne i testowanie dziesiątek, jeśli nie setek, kolejnych pianin, pozwalają mi zrozumieć, że opis techniczny klawiatury prawie zupełnie nie przekłada się na to, jak klawiaturę czuje się pod palcami. Zastanawiałam się, jaka powinna być klawiatura idealnego pianina cyfrowego - oto odpowiedź:

Gra na pianinie powinna sprawiać przyjemność. Klawisze powinny pracować tak, jak w pianinie akustycznym, czyli z pewnym (drobnym) oporem, powinny mieć swoją wagę, powinny wydobywać głębokie brzmienie, które w zależności od siły i sposobu nacisku, ma wiele poziomów dynamiki. Im więcej tych poziomów tym lepiej, powinno się wydawać, że jest ich nieskończenie wiele. Co ważne - te różne stopnie dynamiki powinny być w naturalny i równomierny sposób powiązane z siłą nacisku. W kilku testowanych na targach pianinach (w cenie około 1000 euro) zauważyłam, że już umiarkowany nacisk powoduje ostre brzmienie i grę forte, co jest oczywistą wadą.

Podczas ostatnich targów odkryłam element, który jest dla mnie kluczowy w decyzji, czy pianino mi się podoba, czy też nie. Zaczęłam analizować, dlaczego niektóre modele, niekoniecznie te najdroższe, tak bardzo mnie wciągają, a niektóre - nawet te droższe - odpychają, po prostu nie chce mi się na nich grać. Otóż z przyjemnością i radością gra mi się na pianinach, których klawiatura ma miękkie, zamortyzowane odbicie naciskanego klawisza. Czyli w momencie, gdy klawisz jest jest naciskany, to czujemy opór. Istotne jest to, czy opór ten odczuwamy jako łagodne, zamortyzowane zatrzymanie klawisza, czy też zderzenie z czymś bardzo twardym, wręcz odbijającym. Przez zatrzymanie zamortyzowane rozumiem miękkie, łagodne zatrzymanie klawisza, z wrażeniem, że naciskając go mocniej, można uzyskać jeszcze więcej (jeszcze głębsze zapadnięcie się klawisza i przez to jeszcze mocniejszy dźwięk). Naciskanie klawisza, który sprawia wrażenie odbicia się od powierzchni sprężynującej, zniechęca do pogłębiania dźwięku, a nawet do dalszej gry. Taka klawiatura zniechęca mnie z dwóch powodów:

• 1-szy powód, oczywisty: przy takiej reakcji klawiatury, bardziej bolą palce

• 2-gi powód jest taki, że pogłębianie dźwięku na takiej klawiaturze nie jest przyjemne. Mocne odbicie przy średnim naciśnięciu świadczy o tym, że więcej nie da się zrobić, a silniejsza gra wiąże się z jeszcze mocniejszym odbiciem klawisza. Nawet zagranie gamy jest nieprzyjemne dla palców, gdy od spodu czuje się uderzenie.  

Mam wrażenie, że element odczucia pod palcami po naciśnięciu klawisza, jest zupełnie pomijany przez producentów, a często zdarza się, że drogie modele mają odpychającą, sprężynującą klawiaturę. W modelach Elpiano nie ma tego odbicia, między innymi dlatego tak cenię sobie grę na pianinach tego producenta. Przykładowo świetnie pracuje też klawiatura modeli Kawai CA98 czy CS11. Oczywiście są to dość drogie modele, ale tańsze od niektórych konkurentów, na których gra się nieprzyjemnie, jak na przykład bardzo droga Yamaha Silent (cena powyżej 20000 zł), gdzie klawisze mocno odskakują po naciśnięciu, nie miały żadnej amortyzacji. 

Różne wrażenia z gry przy takich samych klawiaturach - powiązanie mechanizmu klawiatury i brzmienia:

Długie godziny testów kolejnych pianin dały mi jasną odpowiedź, że choć kluczowy jest mechanizm klawiatury oraz to, jakie są próbki brzmieniowe, to niezmiernie ważny jest również fakt, w jaki sposób te elementy są ze sobą powiązane. Już tłumaczę: wiele modeli (na przykład wszystkie nowe pianina Casio) mają ten sam mechanizm klawiatury (wg danych producenta). Czyli taka sama klawiatura jest w nowych modelach Casio serii Celviano oraz Privia. A jednak w pianinach Celviano klawiatura wydaje mi się twardsza i bardziej oporna niż w Privii. Dlaczego? Wpływa na to sposób i moment wydobywania dźwięku: brzmienie bardziej donośne, niewytłumione, będzie powodowało, że klawiatura wyda się bardziej miękka. A jeśli pianino z tym samym mechanizmem będzie miało wytłumione brzmienie, które nie będzie odpowiednio pogłębiane wraz z mocniejszym uderzeniem klawisza, wówczas taka klawiatura wyda się grającemu nadmiernie twarda. 

Warto to odróżnić, bo czasem nawet dość twarda klawiatura może okazać się przyjazna, jeśli wraz z pokonaniem oporu nastąpi uzyskanie mocnego, pełnego brzmienia. To właśnie ta relacja: zmiana brzmienia na skutek pracy klawiatury jest kolejnym kluczowym elementem dobrego pianina cyfrowego.

To powiązanie brzmienia z mechanizmem klawiatury jest moim zdaniem kwintesencją gry na pianinie, ponieważ oznacza, czy pianino prawidłowo reaguje na to, co chce z instrumentu wydobyć grający. A jak sprawdzić, czy ta reakcja pianina jest dobra? Polecam sprawdzić następujące elementy:

• zasada dla mnie nadrzędna: konieczna jest pełna kontrola nad dynamiką, czyli stopniowe zwiększenie oparcia musi powodować stopniowe zwiększenie dynamiki, bez nadmiernych przeskoków. Tej kontroli nad dynamiką brakowało mi przykładowo w Kawai CA43 czy w modelu Yamahy YDP-S34, nie mówiąc już o producencie GEWA.

• bardzo mocne postawienie (oparcie) ręki na klawiaturze daje pełnię głębokiego brzmienia fff (forte fortissimo, czyli bardzo głośno)

• gdy pełny, nasycony dźwięk mf (mezzoforte, czyli umiarkowanie głośny) osiąga się bez "walki", czyli bez nadmiernego wysiłku przy każdym naciśnięciu klawisza. Gdy opieram rękę i przechodzę opartymi palcami na kolejne dźwięki, to brzmienie powinno być pełne, donośne, a nie jakby zbyt słabe i bez połączenia z poprzednim dźwiękiem. Ta konieczność zbyt mocnego naciskania klawiszy występuje we wszystkich nowych modelach Casio, gdzie jest możliwe uzyskanie pięknego i mocnego brzmienia, ale dopiero po zdecydowanie mocnym naciśnięciu. Przy zwyczajnym oparciu ręki ten dźwięk jest za słaby. Czyli naturalna praca ręki i palców powinna dawać odpowiednio nasycony dźwięk.

• gdy dodanie emocji, mocy i energii w prawej ręce pozwala uzyskać brzmienie z efektem "dzwoneczków" / "perełek", czyli takich klarownych, równych, donośnie brzmiących dźwięków, a nie brzmienie krzykliwe i brzęczące

Gdy te wszystkie warunki klawiatury i brzmienia są spełnione, to jest to pianino, którego Państwo szukali :)

 

Cechy dobrej klawiatury pianina cyfrowego - podsumowanie:

Przy wyborze pianina cyfrowego, polecam upewnić się, że klawiatura jest:

• pełna

• dynamiczna

• młoteczkowa

• ważona

• ma 3 czujniki klawiatury (triple sensor)

Równie ważne jak powyższe 5 cech, jest dla mnie to, w jaki sposób klawisz zachowuje się po naciśnięciu, czyli co odczuwa palec, który pozostaje na wciśniętym klawiszu. Czy odczuwalne jest odbicie, jakby uderzenie klawisza od spodu? Takie pianino gorąco odradzam. Naciśnięcie klawisza powinno być zakończone łagodnym, miękkim zatrzymaniem się klawisza, jakby na poduszce z amortyzacją. Takie zamortyzowanie zachęca, by pogłębiać dźwięk, tak, by uzyskać jeszcze bardziej intensywne brzmienie. Niestety ta cecha nie doczekała się opisu od producentów.

Moje wrażenia z gry oraz szczególnie tę cechę klawiatur przedstawiłam w opisie poszczególnych producentów - zapraszam do przeczytania moich kolejnych wpisów!